دکتر شاهین نوروزی، متخصص روانپزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در گفت‌وگو با وب‌دا خوزستان با تشریح ابعاد مختلف اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)، اظهار داشت: نقش حمایتی روانی و عاطفی خانواده در روند بهبودی بیماری‌های روانپزشکی، به ویژه اختلال استرس پس از حادثه، بسیار مهم است.

وی با بیان اینکه این اختلال در پی حوادث شدید و آسیب‌زا بروز می‌کند، درباره تفاوت آن با استرس‌های روزمره گفت: برخی استرس‌ها، تحت عنوان اضطراب‌های فیزیولوژیک، مانند یک موتور محرک عمل می‌کنند و به افراد کمک می‌کنند تا کارهای خود را منظم و به موقع انجام دهند. این نوع استرس، عملکردی انطباقی دارد و یک بخش طبیعی از زندگی است. اما زمانی که اضطراب از حالت طبیعی خارج شده و غیرانطباقی می‌شود، به فرد آسیب زده و به دیسترس منجر می‌گردد که در این صورت، اضطراب به یک حالت پاتولوژیک تبدیل می‌شود.

دکتر نوروزی ادامه داد: اختلال استرس پس از حادثه یا PTSD، نمونه‌ای بارز از اضطراب پاتولوژیک است که به دنبال تروما و مجموعه‌ای از علائم از جمله اضطراب و استرس شدید، در فرد بروز می‌کند.

این روانپزشک به سه علامت اصلی بروز اختلال استرس پس از حادثه اشاره کرد و افزود: این علل شامل تکرار، اجتناب و تغییرات خلقی است. تکرار حادثه در ذهن به این شکل است که فرد به صورت مکرر، حوادث آسیب‌زا نظیر طوفان، سیل، زلزله، جنگ و ... را در ذهن خود تجربه و مرور می‌کند. این تکرار می‌تواند در بیداری به صورت فلش‌بک یا نشخوارهای فکری شدید رخ دهد و گاهی اوقات فرد خود را دوباره در صحنه حادثه تصور می‌کند. این تکرار با شدت بسیار بالا، تأثیر عمیقی بر فرد می‌گذارد و حتی ممکن است در طول خواب شبانه نیز به صورت کابوس تکرار شود و فرد احساس کند که حادثه دوباره در حال وقوع است.

وی در مورد اجتناب از یادآورها گفت: یکی دیگر از علائم، اجتناب از هر چیزی است که حادثه را به یاد فرد می‌آورد. این اجتناب می‌تواند شامل دوری از یک عکس، یک صحنه خاص یا هر عامل محیطی دیگری باشد. زمانی که این یادآورها به ذهن خطور می‌کنند، ممکن است فرد دچار پرخاشگری و خشم شود، به همین دلیل از آن‌ها فرار می‌کند.

دکتر نوروزی در توصیف تغییرات خلقی و برانگیختگی اظهار داشت: فرد در اختلال استرس پس از حادثه، دچار تغییرات خلقی مانند افسردگی، برانگیختگی، پرخاشگری، اضطراب و عصبانیت می‌شود. تمرکز وی کاهش می‌یابد و با کوچکترین صدایی از جا می‌پرد. همچنین، دچار کرختی هیجانی شده و برای ادامه روابط عاطفی و صمیمی گذشته خود با مشکل روبرو می‌شود و عملکرد کلی فرد دچار اختلال می‌گردد. این مجموعه علائم، اختلالات سنگین و شدید روانی محسوب می‌شوند که نیازمند درمان تخصصی هستند.

متخصص روانپزشکی در بیان تفاوت‌های فردی و دسته‌بندی استرس‌ها، با اشاره به اینکه همه افراد به یک شکل دچار این اختلالات نمی‌شوند، عنوان کرد: برخی افراد برای ابتلا به این قبیل اختلالات مستعدتر از سایرین هستند. به عنوان مثال، استرس از دست دادن، نوع دیگری از این اختلالات است که شدت کمتری نسبت به تروماهای شدید دارد و اغلب تحت عنوان اختلال انطباق طبقه‌بندی می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز توضیح داد: در اختلال انطباق، فرد در تطابق با زندگی عادی خود دچار مشکل می‌شود. این مسئله می‌تواند ناشی از استرس‌های متعددی مانند از دست دادن عزیزان، بیکاری یا از دست دادن موقعیت اجتماعی باشد که در این موارد، فرد دچار اضطراب، افسردگی و نشخوارهای فکری مربوط به از دست دادن می‌شود.

دکتر نوروزی در ادامه، بر اهمیت ارزیابی کامل در ابتدای درمان این اختلالات تأکید کرد و گفت: در روانپزشکی، تشخیص دقیق اهمیت زیادی دارد. در این راستا، باید اختلالات اضطرابی، افسردگی و مشکلاتی که ممکن است از دوران کودکی در فرد باقی مانده باشند، بررسی و تشخیص داده شوند.

وی افزود: اصول کلی روانشناسی و مشاوره بر مبنای همدلی و مراجعه محوری است؛ مهم‌ترین گام، برگزاری جلسات روان‌درمانی است که در آن، تمام صحبت‌های فرد شنیده شود و بر اساس مشکلات ایجاد شده، مدیریت صورت گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: کودکانی که دچار این اختلالات می‌شوند، در محیط خانواده رشد می‌کنند و الگوهای رفتاری خود را از والدین و محیط اطراف می‌گیرند که علاوه‌بر نقش ژنتیک، الگوبرداری از واکنش‌های والدین در مواجهه با استرس‌ها، می‌تواند در نحوه برخورد کودک با تروما نقش بسزایی داشته باشد.

دکتر نوروزی ادامه داد: اگر والدین در شرایط استرس‌زا دچار به هم‌ریختگی، افسردگی و واکنش‌های غیرانطباقی مانند مصرف دخانیات یا الکل شوند و یا از جمع کناره‌گیری کنند، این الگوها ممکن است در کودکان و نوجوانان نهادینه شده و آنها را در آینده با مشکل روبرو کند.

متخصص روانپزشکی با تاکید بر اهمیت حمایت خانواده در زمان قبل، حین و پس از حادثه، عنوان کرد: گوش دادن به صحبت‌های فرد آسیب‌دیده، عدم سرزنش و تحقیر او و پرهیز از دامن زدن به احساس گناه، می‌تواند در روند بهبودی تأثیر بسزایی داشته باشد. اگر خانواده نقش حامی را ایفا و از فرد حمایت کند، مدت زمان درمان کوتاه‌تر خواهد شد.

وی در ادامه با اشاره به راه‌حل‌های درمانی و مداخلات تخصصی، تصریح کرد: در مواردی که شدت استرس و تروما بسیار زیاد است، صرفاً با روان‌درمانی نمی‌توان مشکل را حل کرد. در این مواقع، ممکن است نیاز به درمان دارویی برای آرام کردن فرد، کاهش استرس‌ها، تنظیم خواب و کاهش بی‌قراری و پرخاشگری باشد.

دکتر نوروزی همچنین نسبت به خطرات سوء مصرف مواد مخدر در افرادی که برای آرام کردن خود به آن روی می‌آورند، هشدار داد و گفت: مصرف مواد مخدر نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه با ایجاد تسکین موقتی، معضل بزرگتری به اختلالات استرسی اضافه می‌کند که گاهی اوقات درمان آن در اولویت قرار می‌گیرد.

این روانپزشک توصیه کرد: در صورتی که شدت استرس‌ها زیاد باشد و فرد نتواند به تنهایی آن را مدیریت کند، می‌تواند به درمانگاه‌ها و مراکز آموزشی از جمله بیمارستان گلستان اهواز، مراجعه کرده و خدمات درمانی را از روانشناسان و روانپزشکان دریافت کند.

وی به پیامد عدم درمان و اهمیت مراجعات تخصصی اشاره و خاطرنشان کرد: در صورت عدم مراجعه جهت درمان این اختلالات، ذهن فرد در طولانی‌مدت نمی‌تواند حادثه را پردازش و یکسان‌سازی کند و به عنوان یک خاطره آسیب‌زا در ذهن او باقی خواهد ماند. بنابراین، مراجعه به روانشناس و روانپزشک و دریافت درمان‌های تخصصی، ضروری است.